Tenkis davası, miras bırakanın sağlığında veya vasiyetnameyle yaptığı bazı kazandırmaların, mirasta saklı pay sahibi mirasçıların yasal haklarını ihlal etmesi durumunda açılan bir dava türüdür. Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 560 ve devamı maddelerinde düzenlenen bu dava ile saklı paya yönelik ihlalin giderilmesi ve mirasçının hakkı olan payı alması amaçlanır.
Tenkis Davasının Hukuki Niteliği
Tenkis davası, bir eda davası niteliğindedir. Yani miras bırakanın yaptığı kazandırmaların, belirli oranlarda azaltılarak mirasçının hakkına kavuşması hedeflenir. Bu nedenle, Yargıtay uygulamaları da tenkis davasını doğrudan eda davası olarak değerlendirmiştir (Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 105).
Mirasta Saklı Pay ve Saklı Pay Sahibi Mirasçılar Kimlerdir?
Saklı pay (mahfuz hisse), miras bırakanın üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği miras hissesidir.
Saklı pay sahibi mirasçılar:
- Altsoy (çocuklar, torunlar): yasal miras payının 1/2’si saklı paydır.
- Ana ve baba: yasal miras payının 1/4’ü.
- Sağ kalan eş: duruma göre yasal miras payının tamamı veya 3/4’ü saklı pay olarak belirlenmiştir.
Kardeşler, kardeş çocukları ve üçüncü derece mirasçılar saklı paylı mirasçı değildir.
Tenkis Davasının Şartları
TMK m. 560 uyarınca, tenkis davası açılabilmesi için iki şartın varlığı gerekir:
- Miras bırakanın, sağlar arası veya ölüme bağlı tasarruflarla tasarruf oranını aşmış olması,
- Saklı pay sahibi mirasçının bu nedenle zarar görmesi.
Tereke değeri tespit edilirken:
- Borçlar ve giderler (cenaze masrafları, mühürleme, bakım giderleri) terekeye dahil edilmeden hesaplanır.
- Denkleştirme ve tenkise tabi kazandırmalar ile bazı bağışlar (örn. hayat sigortası) terekeye eklenir.
Tenkise Tabi Kazandırmalar
Tenkise tabi kazandırmalar:
- Ölüme bağlı tasarrufların tamamı,
- Sağlar arası kazandırmalardan sadece TMK m.561’de sayılanlar:
- Miras payına mahsuben yapılan bağışlar,
- Olağanın dışındaki çeyiz ve kuruluş sermayesi,
- Miras hakkının tasfiyesine yönelik feragat sözleşmeleri,
- Ölümden önceki 1 yıl içinde yapılan bağışlamalar.
Tenkise Tabi Olmayan Kazandırmalar
- Adet üzerine verilen olağan hediyeler (örn. düğün hediyeleri),
- Ahlaki ödevlerin ifası,
- 1 yıldan önce yapılan bağışlar (ve muris açıkça dönme hakkını saklamamışsa),
- Mal rejimi hükümleri gereği eşe yapılan kazandırmalar.
Tenkis Davasında Taraflar ve Yetkili Mahkeme
- Davacı: Saklı pay sahibi mirasçılar, belirli şartlarla bu kişilerin alacaklıları veya iflas idareleri.
- Davalı: Kazandırma yapılan kişiler.
- Görevli Mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi.
- Yetkili Mahkeme: Miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir. (HMK m. 11)
Tenkis Davası Açma Süresi (Zamanaşımı)
TMK m.571 uyarınca:
- Saklı payın zedelendiğini öğrenme tarihinden itibaren 1 yıl,
- Vasiyetnamelerde açılma tarihinden, diğer tasarruflarda mirasın açılmasından itibaren 10 yıl geçmekle dava hakkı düşer.
- Bu süreler hak düşürücü niteliktedir.
Vasiyetnamenin İptali ve Tenkis Davası
Eğer vasiyetname ile yapılan kazandırmalar saklı payı ihlal ediyorsa, vasiyetnamenin iptali ile birlikte veya iptal olmaksızın doğrudan tenkis davası açılabilir. Vasiyetnamenin tamamı değil, sadece saklı payı aşan kısmı tenkis edilir.
Tenkis Def’i Hakkı
Saklı pay sahibi mirasçılar, tenkise konu kazandırmaların ifasını engellemek amacıyla tenkis def’i ileri sürebilir. Ancak def’i yalnızca ifa gerçekleşmeden önce kullanılabilir. Aksi takdirde, tenkis davası açılmalıdır.
Tenkis Usulü
TMK m.570 uyarınca:
- Önce ölüme bağlı tasarruflar,
- Yetmezse sağlar arası kazandırmalar (en yeni tarihliden eskiye doğru),
- En son kamuya yapılan bağışlar tenkise tabi tutulur.
İade Sorumluluğu ve Kötü Niyetli Lehtarlar
TMK m.995 gereği:
- İyiniyetli kişiler, sadece elinde kalanı iade eder.
- Kötü niyetli kişiler, tüm kazancı ve ürünleri iade etmekle yükümlüdür.
Sonuç
Tenkis davası, mirasta adil paylaşımın sağlanması açısından büyük önem taşır. Saklı paylı mirasçıların yasal haklarının korunması, hem dava hem de def’i yoluyla mümkündür. Ancak bu haklar hak düşürücü sürelere tabi olduğundan, mirasçılar mirasın açılmasından itibaren dikkatli hareket etmeli ve gerekirse profesyonel hukuki destek almalıdır.
